Fundacja Zakład Narodowy im. Ossolińskich, czyli Ossolineum, to jedna z najważniejszych i najdłużej działających instytucji kultury w Polsce. Założył ją w roku 1817 (za zgodą cesarza Franciszka I) bibliofil i kolekcjoner Józef Maksymilian hrabia Ossoliński (1748-1826). Na siedzibę Ossolineum wybrał Lwów. W roku 1823 podpisał jeszcze umowę z kolekcjonerem i mecenasem sztuki Henrykiem księciem Lubomirskim (1777-1850). W ten sposób powstało w Ossolineum Muzeum Lubomirskich, a Ossoliński nie tylko wzbogacił zbiory fundacji, ale i zapewnił jej finansowanie z majątku bogatszych arystokratów. Ossolineum istnieje od przeszło 200 lat i prowadzi działalność biblioteczną i muzealną, wydawniczą i naukową, a z czasem też kulturalną.
Dziś w ramach Zakładu działają
Muzeum Książąt Lubomirskich jest drugą pod względem czasu powstania częścią Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Muzeum powstało formalnie w Boże Narodzenie 1823 roku, kiedy to założyciel Ossolineum, Józef Maksymilian hrabia Ossoliński, podpisał umowę z kolekcjonerem sztuki Henrykiem księciem Lubomirskim. Powstał w ten sposób oddział Ossolineum – jak czytamy w umowie: „część ta i zawarte w niej przedmioty nosić będą na wieczne czasy imię: Musaeum Lubomirscianum”, czyli Muzeum Lubomirskich. Podstawą jego zbiorów były dwie kolekcje artystyczne: Ossolińskiego i Lubomirskiego. Dzięki ofiarności społeczeństwa zbiory zaczęły się szybko powiększać. Warunkiem umownym otwarcia muzeum było jednak założenie Ordynacji Przeworskiej, czyli ustanowienie niepodzielnej części majątku Lubomirskich. Część dochodu z ordynacji miała być przekazywana na utrzymanie Ossolineum. Udało się to dopiero synowi Henryka, Jerzemu Lubomirskiemu, w roku 1868. Muzeum Lubomirskich otworzyło się więc dla publiczności we Lwowie w roku 1870.
Aranżując lwowskie muzeum, obiekty podzielono na dwa podstawowe zespoły:
W odrębnym pomieszczeniu urządzono zbrojownię, której podstawę stanowiły zbiory rodziny Lubomirskich przewiezione z Przeworska. Taki system wystawienniczy utrzymał się, z niewielkimi zmianami, aż do roku 1939. Przedwojenne zbiory składały się z: malarstwa, rysunku polskiego i obcego, grafiki polskiej i obcej, fotografii, rzeźby, eksponatów o charakterze archeologicznym i historyczno-pamiątkowym, monet polskich i obcych, monet antycznych, medali, pieczęci i zbiorów falerystycznych.
Zaraz po wybuchu II wojny światowej wiele osób przekazywało do muzeum własne kolekcje, żeby ocalić je w ten sposób przed zniszczeniem czy grabieżą. Wśród obiektów oddanych na przechowanie znalazły się obok obrazów, miniatur, grafik i rysunków również: zabytkowa broń, wachlarze, tabakierki i inne wyroby rzemiosła artystycznego. Jednak na początku roku 1940 okupacyjne władze sowieckie zlikwidowały Muzeum Lubomirskich, a jego zbiory rozproszyły między inne lwowskie placówki. Okupacja niemiecka Lwowa w roku 1941 wiąże się z konfiskatą 26 rysunków Albrechta Dürera (pochodziły one z pierwotnej kolekcji Lubomirskiego).
Po wojnie Lwów znalazł się w granicach Związku Sowieckiego. W roku 1946 Ossolineum zostało przeniesione do Wrocławia, gdzie trafiło około 30% przedwojennych zbiorów ossolińskich – przede wszystkim jednak bibliotecznych.
Więcej o przedwojennych zbiorach ossolińskich i współczesnej współpracy z instytucjami Lwowa na stronie głównej Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Bezpośrednio po wojnie nie reaktywowano Muzeum Lubomirskich, po pierwsze w związku z tym, że do Wrocławia trafiły jedynie pojedyncze obrazy z dawnej kolekcji, po drugie w związku z sytuacją polityczną. Ze zbiorów muzealnych do Wrocławia trafiły przede wszystkim grafiki i zbiory numizmatyczne. W ramach Ossolineum po wojnie zaczęły więc działać w roku 1949 Gabinet Grafiki i w roku 1955 Gabinet Numizmatyczno-Sfragistyczny. W kolejnych latach oba gabinety znacząco wzbogacały swoje kolekcje dzięki darowiznom i depozytom, budując tym samym podstawy dla odrodzenia się Muzeum w wolnej Polsce. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1995 przyjął ustawę, która przywróciła Ossolineum status fundacji, a w roku 2007 tę ustawę zmodyfikował, zobowiązując Zakład Narodowy im. Ossolińskich do prowadzenia Muzeum Książąt Lubomirskich.
Więcej o historii można przeczytać na stronie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Znajdują się tam oś czasu, kalendarium i biogramy dyrektorów ZNiO.
