Dział Sztuki

Dział Sztuki jako odrębna jednostka organizacyjna
(do 2016 roku Gabinet Grafiki) został utworzony w połowie 1949 roku.

Zbiory obejmują następujące zespoły:

  • rysunki mistrzów dawnych
  • rysunki artystów polskich
  • grafika polska i obca
  • ekslibrisy
  • fotografie
  • reprodukcje (m.in. pocztówki)
  • malarstwo
  • miniatury
  • rzemiosło
  • varia graficzne i fotograficzne

Malarstwo

Kolekcja powstała niemal w całości we Wrocławiu po 1945 roku, jednak tematycznie nawiązuje do przedwojennego zbioru Muzeum Lubomirskich, w którym portrety, wizerunki postaci historycznych, sceny historyczne i alegorie patriotyczne odgrywały kluczową rolę. Z racji bliskości instytucjonalnej z Biblioteką Ossolineum Dział Sztuki gromadzi także obrazy o tematyce literackiej, takie jak materiały związane z Juliuszem Słowackim. Obecnie zespół liczy blisko 300 obrazów, głównie autorstwa polskich artystów, a chronologicznie obejmuje szeroki zakres od XV do XX wieku. Wśród nich warto wymienić arcydzieła krakowskiego malarstwa średniowiecznego pochodzące z zasobów przedwojennych, takie jak Epitafium Jana z Ujazdu z pierwszej połowy XV wieku oraz kwatery tryptyku ze scenami z życia świętego Stanisława z około 1505 roku, a także prace XIX-wiecznych mistrzów pędzla (Jana Matejki, Józefa Brandta, Antoniego Piotrowskiego) z kolekcji Jana i Jadwigi Nowak-Jeziorańskich.

Nieznany artysta według Jeana Baptiste’a van Loo, „Portret Marii Leszczyńskiej", 2. ćwierć XVIII w., olej na płótnie

Ryszard Okniński, „Powstańcy 1863 roku”, olej na płótnie

Jan Matejko, „Utopiona w Bosforze”, 1872, olej na desce, z kolekcji Jana i Jadwigi Nowak-Jeziorańskich

Józef Brandt, „Wesoły kwaterunek”, 1870-1873, olej na płótnie, z kolekcji Jana i Jadwigi Nowak-Jeziorańskich

Miniatury

W kolekcji miniatur jest ponad 300 obiektów, w tym aż 250 pochodzi ze zbiorów lwowskich. Są to głównie portrety postaci historycznych, wśród których znajdują się wizerunki osobistości związanych z Polską: Augusta II Mocnego – autorstwa Jerzego Fryderyka Dinglingera (1670-1733), Stanisława Leszczyńskiego – francuskiego miniaturzysty Filipa Jakuba Loutherbourga starszego (około 1698-1768), Stanisława Augusta Poniatowskiego – praca anonimowa z końca XVIII wieku oraz Tadeusza Kościuszki – autorstwa Józefa Grassiego (1757-1838). Szczególną wartość dla Muzeum posiadają dwa portrety współzałożyciela instytucji, Henryka Lubomirskiego, wykonane przez Jakuba Tourona (1740-1787) i Józefa Kreutzingera (1751-1829). W zbiorze znajdują się nie tylko miniatury portretowe, lecz także takie, które ukazują sceny historyczne i mitologiczne, jak namalowany na pergaminie przez Jana Brueghela Starszego zwanego Aksamitnym (1568-1625) Krajobraz z Hermesem, Heliosem i Selene.

Georg Friedrich Dinglinger, „August II Mocny”, 1712, emalia na miedzi

Jan Brueghel starszy, „Krajobraz z Hermesem, Heliosem i Selene”, ok. 1600, gwasz na pergaminie

Józef Kreutzinger, „Portret Henryka Lubomirskiego”, ok. 1797, gwasz na kości

Phillip Jacob Loutherbourg starszy, „Portret Stanisława Leszczyńskiego”, 1724, gwasz na kości

Pierre Daubigny, „Portret Julii Bonaparte”, 1820, gwasz na kości

Rysunki mistrzów europejskich

Wyjątkowo cennym zespołem jest kolekcja rysunków mistrzów europejskich, licząca obecnie ponad 1 000 obiektów. Powstała ona głównie z przekazów trzech ofiarodawców: Ignacego Skarbka w roku 1843, Karola Kühnla w roku 1868 oraz daru Henryka Lubomirskiego włączonego do Muzeum Lubomirskich przez jego syna w roku 1869. Najstarsza część kolekcji znajdująca się dziś we Wrocławiu liczy ponad 750 jednostek i stanowi fragment pierwotnego zasobu. Znalazły się w niej jednak rysunki tak wyjątkowe jak: Głowa brodatego starca Albrechta Dürera (1471-1528), Portret ks. Lorenza de Medici Petera Paula Rubensa (1577-1640) czy największy w kraju zespół rysunków Rembrandta (1606-1669) i jego uczniów. W swoich zbiorach Muzeum posiada również rysunki szkoły włoskiej, niderlandzkiej, francuskiej czy niemieckiej, w tym interesujący zbiór prac z kręgu sztuki rudolfińskiej.

Albrecht Dürer, „Głowa brodatego starca”, 1510, czarna kredka i biel na barwionym papierze

Rembrandt van Rijn, „Kobieta podtrzymująca dziecko”, ok. 1635, sangwina na papierze

Peter Paul Rubens, „Portret księcia Lorenza de’ Medici”, lata 20. XVII w., sangwina i tusz na papierze

Rysunki artystów polskich

Na liczący ponad 15 000 obiektów zbiór rysunków polskich składają się powojenne dary i nabytki oraz dwa znaczące zespoły z zasobów przedwojennych – fragment kolekcji zgromadzonej w Medyce przez Gwalberta Pawlikowskiego (1792-1852) i prace zebrane przez krakowskiego antykwariusza Ambrożego Grabowskiego (1782-1868) w tece Rękorysy Polaków. Prace malarskie ziomków naszych. Do dzieł najwcześniejszych należą rysunki: Apoteoza św. Barbary Marcina Altomontego (1657?-1745), Projekt obrazu ołtarzowego ze scenami Męki Pańskiej Franciszka Lekszyckiego (zmarłego w roku 1668), Wniebowzięcie Matki Boskiej Andrzeja Radwańskiego (1709/11-1762) i Festyn uroczysty na lodzie Jana Piotra Norblina (1745-1830). Wśród prac o znacznych walorach artystycznych i jednocześnie sporej wartości ikonograficznej wyróżniają się sceny z powstania kościuszkowskiego Aleksandra Orłowskiego (1771-1832), Generał Jan Henryk Dąbrowski na czele Legionów Juliusza Kossaka (1824-1899) oraz Mohort i książę Józef Poniatowski i Mieszczaństwo tomaszowskie Piotra Michałowskiego (1800-1855).

Marcin Altomonte, „Apoteoza świętej Barbary; studium do obrazu ołtarzowego”, sepia na papierze

Piotr Michałowski, „Mohort i książę Józef Poniatowski”, 1855, akwarela i ołówek na papierze

Jan Piotr Norblin, „Festyn uroczysty na lodzie”, 1788, gwasz i tusz na papierze

Aleksander Orłowski, „Szaniec broniony przez włościan krakowskich; scena z powstania kościuszkowskiego”, 1798, tusz na papierze

Grafika polska dawna

W zespole grafiki polskiej dawnej unikatowymi obiektami są: Regum Poloniae Icones Tomasza Tretera (1547-1600) – wykonany techniką miedziorytu i kolorowany akwarelą poczet królów polskich od Lecha I do Zygmunta III i De Sanctis Angeles Libellus Tomasza Makowskiego (1575-1630) – cykl miedziorytów odbity dwustronnie na kartach z jedwabiu. Z prac rytowników młodszego pokolenia wyróżniają się dzieła Jana Piotra Norblina (1745-1830) i Michała Płońskiego (1778-1812) nawiązujące do akwafort Rembrandta. Dużą wartość ikonograficzną posiada Zbiór najpiękniejszych i najinteresowniejszych okolic Galicji – album 35 litografii według rysunków Antoniego Langego (zmarłego w roku 1842), wydany w roku 1823 u Pillera we Lwowie.

Tomasz Treter, „Regum Poloniae icones", miedzioryt kolorowany akwarelą, 2 pol. XVII wieku

Tomasz Treter, „Regum Poloniae icones", miedzioryt kolorowany akwarelą, 2 pol. XVII wieku

Andrzej Z. Zajkowski wg wzoru Michała Elwiro Andriollego, „Umizgi ułana z dziewczyną", drzeworyt sztorcowy, 1881 (Zbiór Mieczysława Opałka)

Tomasz Makowski, „De Sanctis Angelis Libellus", miedzioryt na jedwabiu, 1609

Grafika polska XX i XXI wieku

Zbiór ten liczy obecnie ponad 9 000 grafik oraz prawie 200 albumów graficznych i kształtował się głównie w okresie powojennym. Większość grafik to zakupy i dary z okresu wrocławskiego, jedynie około 430 grafik pochodzi z dawnych zasobów lwowskich. Ważną częścią jest jednak bogato reprezentowany i systematycznie uzupełniany zbiór grafiki I połowy XX wieku (między innymi Kazimierz Sichulski, Stanisław Ostoja-Chrostowski, Edmund Bartłomiejczyk, Władysław Skoczylas, Władysław Pankiewicz, Leon Wyczółkowski, Jan Rubczak). Są to prace o dużej wartości artystycznej, realizowane w różnych technikach. W latach powojennych nabywano prace grafików ówcześnie działających: grupy Dziewięciu Grafików (miedzy innymi Krystyna Wróblewska, Bogna Krasnodębska-Gardowska), artystów z kręgu wrocławskiej PWSST (dzisiejsza ASP: Stanisław Dawski, Stanisław Wojewódzki), związanych z Wrocławiem i Dolnym Śląskiem (Józef Gielniak, Stanisław Grabczyk) oraz pozyskiwano grafikę z innych ośrodków artystycznych jak: Kraków (Stanisław Jakubowski, Stanisław Raczyński), Warszawa (Maria Hiszpańska-Neumann), Górny Śląsk (Paweł Steller, Irena i Zygmunt Acedańscy) oraz Toruń i Pomorze. Dzięki temu zbiór Grafiki polskiej XX i XXI wieku stanowi dość kompletny przegląd grafiki poszczególnych artystów. W zbiorze tym znajdują się także prace współczesnych artystów: Eugeniusza Geta Stankiewicza, Małgorzaty Stanielewicz, Jarosława Jędrzejewskiego.

Władysław Roguski, „Po kąpieli”, przed 1940, litografia kolorowana akwarelą

Eugeniusz Get Stankiewicz, „na chwałę: miedziorytu, zajączka, Albrechta Dürera 1502-2002”, 2002, miedzioryt, złoto płatkowe, wydzieranie

Władysław Skoczylas, „Głowa junaka”, 1919, drzeworyt

Stanisław Ostoja-Chrostowski, „Zraniony jeleń”, 1930, drzeworyt

Grafika europejska dawna

Grafika artystów szkół europejskich gromadzona jest głównie pod kątem wartości artystycznych prac. Należy do nich drzeworyt Upadek pod krzyżem z cyklu Wielkiej Pasji Albrechta Dürera (1471-1528), niewielki zespół akwafort Rembrandta (1606-1669), dwa albumy ręcznie złoconych miedziorytów wydanych w końcu XVII wieku przez Philipsa Galle w Icones illustrim feminarum Veteri Testamenti i Icones illustrium feminarum Novi Testamenti z postaciami kobiet ze Starego i Nowego Testamentu, zapewne ze zbioru samego Ossolińskiego, oraz prace powstałe w kręgu tak zwanej szkoły graficznej Rubensa (1577-1640): Schelte a Bolswerta (1586-1659) Taniec wieśniaków i Lucasa Vorstermanna (1595-1675) Ilustracja z Księgi Hioba. Do unikalnych w zbiorach polskich należą akwaforty Giovanniego Battisty Tiepola (1696-1770) z cyklu Scherzi di fantasia oraz komplet Varii Capricci pochodzące z daru Leona hrabiego Pinińskiego z roku 1938.

Lucas Vorsterman wg Petera Paula Rubensa, Ilustracja z Księgi Hioba „Homo natus de muliere brevi vivens tempore…”, XVII w., miedzioryt

Giovanni Battista Tiepolo, „Spalenie węża na ołtarzu", z cyklu: „Scherzi di fantasia", 1750-1760, akwaforta

Albrecht Dürer, „Upadek pod krzyżem", z cyklu: „Wielka Pasja", ok. 1497 r., drzeworyt

Jean P. Simon wg Johanna Heinricha Füssliego, Scena ze „Snu nocy letniej” Williama Szekspira, miedzioryt punktowany, 1796 (ilustracja z teki Johna Boydella)

Schelte a Bolswert wg Petera Paula Rubensa, „Taniec wieśniaków", XVII w., miedzioryt

Ekslibrisy

Zbiór ekslibrisów liczący około 55 000 pozycji jest jednym z większych w Polsce. Zapoczątkowały go pozyskane po wojnie kolekcje Zygmunta Klemensiewicza i Tadeusza Solskiego. Składają się nań głównie polskie znaki książkowe od XVI wieku do czasów współczesnych. Do najstarszych należą: ekslibrisy lekarzy krakowskich Piotra Wedeliciusza z 1532 roku i Antoniego Schneebergera z 1565 roku oraz trzy znaki biskupa wrocławskiego Andrzeja Jerina z lat 1570-1588. Najliczniej reprezentowane są ekslibrisy XX wieku, wśród których dorobek wielu artystów reprezentowany jest kompletnymi zespołami ich prac. Szczególnym wzbogaceniem kolekcji było pozyskanie wielu znakomitych ekslibrisów z kolekcji Janusza Mikołaja Szymańskiego oraz zbioru rodziny Brodzkich.

Rudolf Mękicki, „Ekslibris Aleksandra Semkowicza”, 1923, cynkotypia barwna

„Ekslibris własny Efraima Mojżesza Liliena”, ok. 1900, cynkotypia

Fotografie

Kolekcja fotografii liczy około 41 000 obiektów. Obejmuje zdjęcia o charakterze dokumentacyjnym z lat 1855-1939. Niewielka jej część powstała po II wojnie światowej (między innymi zdjęcia teatralne z teatrów krakowskich oraz prace Jadwigi Nowak-Jeziorańskiej). Tematycznie zbiór ten stanowi ikonografię osób, wydarzeń i miejsc z terenów Polski, szczególnie wschodnich ziem dawnej Rzeczypospolitej, a także przegląd dawnych zakładów fotograficznych.

Do wyróżniających się tematycznie zespołów należą fotografie powstańców styczniowych i odbitki z I wojny światowej. Odrębną grupę tworzą teatralia. Wartymi wspomnienia fotografiami są wczesne widoki Wilna Józefa Czechowicza, Lublina Wandy Chicińskiej i  Żółkwi Teodora Szajnoka. Interesującym obiektem jest teka z widokami Wilna dedykowana w 1914 roku Lucjanowi Rydlowi przez Jana Bułhaka oraz teka ze zdjęciami Krzemieńca z lat 1937-1939 autorstwa Henryka Hermanowicza.

Helena Modrzejewska, Warszawa, ok. 1876. Autor fotografii: Jan Mieczkowski

Miryn na Wołyniu. Legioniści z 1 Pułku Ułanów z karabinem maszynowym w okopach, 1916. Autor fotografii nieznany

Uroczystość koronacji obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie, 2 lipca 1927; autor fotografii: Jan Bułhak

Malowanie „Panoramy Racławickiej”. Wojciech Kossak z paletą w ręce gotuje obiad (?) na prowizorycznej kuchni w rotundzie, Lwów, 1894. Autor fotografii nieznany

Polskie Radio. Głośnik domowy w chacie wiejskiej powiatu warszawskiego, 1945-1946. Autor fotografii: Stanisław Dąbrowiecki

Reprodukcje

Wśród materiałów ikonograficznych zawartych w reprodukcjach, liczących ponad 30 000 obiektów, wyróżnia się zbiór kart pocztowych z pierwszej połowy XX wieku – ważne źródło wiedzy o życiu toczącym się w tym czasie na terenach Europy Środkowej. Dominują ilościowo pocztówki z widokami miejscowości polskich (zwłaszcza kresowych), teatralia, karty dotyczące I wojny światowej oraz Legionów, a także reprodukcje obrazów artystów polskich i wizerunki osób.

„Na intencję odrodzenia Polski"; Seemann E.A., Lipsk; po 1905; chromolitografia

Pocztówka z motywem patriotycznym wg rysunku Kajetana Saryusza Wolskiego; Henryk Frist, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Kraków; 1914; światłodruk, kolorowanie

Pocztówka satyryczna; przed 1905 r; chromolitografia

Pocztówka wydana z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia panowania cesarza Franciszka Józefa I; Rennert Ernst, Usti nad Labem (wydawca); 1898; chromolitografia, cynkotypia

Varia

Zbiór liczy niewiele ponad 220 obiektów niemieszczących się w ramach innych kolekcji, w głównej mierze są to matryce graficzne.

Wojciech Jakubowski, Matryca miedziorytnicza do ekslibrisu jubileuszowego dwusetlecia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 2017

Eugeniusz Get-Stankiewicz, Matryca miedziorytnicza do „Zajączka" według Albrechta Dürera, z cyklu „Zabawy przyjemne i pożyteczne", 2002

Autor nieznany, Matryca drzeworytnicza z przedstawieniem konia staropolskiego, XIX w.

Rzemiosło

Jest to najmłodszy zbiór Działu Sztuki powstały dopiero w 2016 roku.