Czas
luty – czerwiec 2005 roku
Miejsce
Sale pod Kopułą
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław
O wyborze tematu obecnego pokazu zadecydowało znaczenie portretów w ossolińskiej kolekcji, gdzie – podobnie jak to miało miejsce w lwowskich zbiorach artystycznych – przeważają ilościowo nie tylko nad scenami religijnymi i historycznymi, lecz także nad drugim co do wielkości zespołem przedstawień ikonograficznych – widokami.
Ograniczenia wynikające z konieczności eksponowania stosunkowo niewielkiej ilości obiektów reprezentujących kilka odrębnych dziedzin artystycznych (malarstwo, rysunek, grafika, miniatury, pocztówki, fotografie) nie pozwoliły na szersze potraktowanie tematu. Charakter wystawy umożliwił jedynie zasygnalizowanie zmian zachodzących w sposobie podejścia artysty do modela, a także uchwycenie – w takim stopniu, w jakim to było możliwe – różnorodnych form stylistycznych, wykształconych na przestrzeni kilku stuleci.
Wystawie towarzyszył katalog w formie składanki, zawierający dwie broszury, jedną poświęconą historii i zbiorom Muzeum Książąt Lubomirskich i drugą, stanowiącą przewodnik po obecnej ekspozycji. Publikacja zawierała również 24 reprodukcje wybranych eksponatów. Autorem scenariusza wystawy oraz tekstu informatora jest kustosz Leszek Machnik, pracownik Gabinetu Grafiki, autorem aranżacji plastycznej – Agnieszka Sowa-Szenk.
Wśród pokazywanych obrazów znalazły się zarówno obiekty będące aktualnie własnością Zakładu, jak i depozyty Muzeum Narodowego we Wrocławiu, dawniej należące do zasobów inwentarzowych i depozytowych Muzeum Lubomirskich we Lwowie. Pozostałe prace pozyskane zostały do Ossolineum w ostatnich latach. Wybrane płótna reprezentują różne rodzaje przedstawień, od konterfektu sarmackiego, poprzez sentymentalne i preromantyczne wizerunki końca XVIII wieku, po mieszczański i historyzujący portret drugiej połowy XIX wieku.
Pokazywane miniatury wykonane zostały głównie w warsztatach artystów szkół polskiej, francuskiej i austriackiej XVIII i XIX wieku.
Większość wystawionych rysunków pochodzi ze zbioru Biblioteki Pawlikowskich, a więc jeszcze z przedwojennych zbiorów ossolińskich. Wykonane zostały przez znanych twórców polskich oraz w Polsce działających w przeciągu wieków XVIII i XIX. Przedstawiają zarówno prace wykończone, jak i studia portretowe oraz szkice przygotowawcze do obrazów i grafik.
Wśród rycin znajdują się prace artystów szkół niemieckiej, francuskiej, angielskiej, niderlandzkiej i polskiej, powstałe od końca XVI wieku do połowy XIX wieku. Przy wyborze obiektów kierowano się chęcią możliwie bogatego zilustrowania rozwoju dwóch technik – miedziorytu (zwłaszcza twórcy francuscy XVII i XVIII wieku) oraz mezzotinty (głównie rytownicy angielscy XVII i XVIII wieku). Pod uwagę wzięto również zróżnicowanie portretów pod względem ikonografii osób przedstawionych (władcy, artyści, pisarze, politycy) oraz typów przedstawień (wizerunki reprezentacyjne, propagandowe, kommemoratywne).
Eksponowane fotografie wykonane zostały w latach 1854-1906. Najwcześniejsza z nich jest anonimowym dagerotypem, pozostałe zaś pozytywowymi odbitkami zdjęć autorów polskich i obcych. Przedstawiają postacie kobiece, ubrane i upozowane w sposób charakterystyczny zarówno dla ich pozycji społecznej, jak i czasów, w jakich zostały sportretowane.
Prezentowane pocztówki stanowią wyłącznie materiał pomocniczy, urozmaicający ekspozycję. Przy ich wyborze kierowano się pierwowzorem malarskim (XIV-XX wiek), a nie fotograficznym, przy czym pojęcie portretu potraktowane zostało swobodnie, obejmując zarówno wizerunki indywidualne (na przykład Pani de Pompadour, Luiza pruska), jak i studia postaci (na przykład sylwetki kobiet, tak charakterystyczne dla twórczości T. Axentowicza i F. Żmurki).