Czas
25 października – 9 grudnia 2007 roku
Miejsce
Sale pod Kopułą
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław
Scenariusz wystawy
Beata Długajczyk, Leszek Machnik
Wystawa poświęcona początkom Muzeum wpisała się w obchody roku jubileuszowego 190-lecia powstania Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Poprzedziły ją dwie inne prezentacje, mające miejsce we wrocławskiej siedzibie Ossolineum. W lutym i marcu 2007 roku pokazywana była ekspozycja Lubomirscy linii Przeworskiej. Arystokraci i kolekcjonerzy, zorganizowana przez Muzeum Regionalne w Stalowej Woli we współpracy ze Narodową Galerią Sztuki im. Borysa Woźnickiego, Lwowskim Muzeum Historycznym i Muzeum Etnografii i Rzemiosła Artystycznego Instytutu Etnologii Narodowej Ukraińskiej Akademii Nauk. W czerwcu i lipcu w Salach Pod Kopułą udostępnione zostały publiczności najcenniejsze skarby zgromadzone w Działach Rękopisów oraz Numizmatyczno-Sfragistycznym. Obecna ekspozycja, zamykająca obchody roku jubileuszowego, stanowi próbę odtworzenia zespołów obrazów, rzeźb, rzemiosła artystycznego oraz monet i medali, pochodzących ze spuścizny po Józefie Maksymilianie Ossolińskim oraz z darów przekazanych przez Henryka Lubomirskiego stanowiących zalążek Muzeum Lubomirskich.
Spośród blisko trzydziestu obrazów, jakie zostały przywiezione w 1828 roku do Lwowa z siedzib Ossolińskiego w Wiedniu i Zgórsku, na wystawie prezentowanych jest dziewięć. Najciekawszym jest płótno Bernarda Bellotta Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu, przedstawiające obrosłe legendą poselstwo polskie do papieża Urbana VIII, które stanowiło jednocześnie szczytowy momentem w dziejach rodu Ossolińskich. Pozostałe to głównie portrety rodzinne, w tym podskarbiego wielkiego koronnego Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, prawdopodobnie dzieło malarza lotaryńskiego z około 1737 roku, a także przypisywany Szymonowi Czechowiczowi portret Kazimierza Aleksandra Ossolińskiego z około 1750 roku. Jednym z najcenniejszych eksponatów było marmurowe popiersie ofiarodawczyni na rzecz Zakładu, Marceliny Worcellowej, wykonane w Rzymie w 1793 roku przez włoskiego rzeźbiarza Domenica Cardellego.
Drugi z ofiarodawców, kurator Henryk Lubomirski, przekazał do Muzeum około dziewięćdziesiąt obrazów, z tego dwadzieścia dziewięć jest wystawianych. Wśród nich wyróżnia się zespół konterfektów sarmackich z XVI-XVII wieku, w tym portrety kasztelana lubelskiego Andrzeja Firleja, królewicza Władysława Wazy jako zwycięskiego wodza, wojewody podolskiego Stefana Humieckiego czy wreszcie hetmana polnego litewskiego Romana Sanguszki. Do ciekawszych należą również dwa inne dzieła szkoły polskiej: Portret prymasa Michała Poniatowskiego pędzla Marcelego Bacciarellego, oraz Sądny Dzień w bożnicy Józefa Brodowskiego, przedstawiający wnętrze synagogi w Łańcucie podczas obchodów święta Nowego Roku. Z obrazów autorów szkół obcych do najcenniejszych należy wizerunek Młodej kobiety, tradycyjnie utożsamianej z królową szkocką Marią Stuart, dzieło malarza francuskiego z kręgu François Cloueta z 3 ćwierci XVI wieku. Wyróżniają się również przedstawienia Mężczyzny z dynastii Habsburgów, niemieckiego artysty z końca XVI wieku oraz Mężczyzny w zbroi, malarza czynnego w Austrii w 3 ćwierci XVI wieku. Na uwagę zasługuje także przypisywana Janowi Brueghelowi Starszemu miniatura Krajobraz z Hermesem, Heliosem i Selene.
Znaczną wartość historyczna i artystyczną posiadają darowane przez Ossolińskiego i Lubomirskiego polskie medale królewskie i prywatne od XVI do XIX wieku. Obie kolekcje doskonale się uzupełniają, obie też zawierają dzieła wybitnych artystów europejskich. Spośród wystawionych wyróżniają się medale Jana Jakuba Caraglio z 1538 roku z portretem Zygmunta Starego oraz Rudolfa Lehmanna z 1596 roku z parą królewską - Zygmuntem III Wazą i Anną Austriaczką. Atrakcyjnie prezentuje się związana z Gdańskiem grupa medali z okresu manieryzmu i baroku, z efektowną pracą Jana Höhna Starszego, wykonaną w 1637 roku z okazji ślubu Władysława IV i Cecylii Renaty, a także z dziełem Jana Höhna Młodszego, upamiętniającym wiktorię wiedeńską 1683 roku. Prawdziwą rzadkością jest donatywa gdańska Jana Höhna Starszego z 1644 roku. Najcenniejszym z pokazywanych obiektów jest medal Pawła Baudartha z 1601 roku poświęcony Mikołajowi Zebrzydowskiemu – wyjątkowy przykład polskiego medalu magnackiego.
Kolekcja monet antycznych Henryka Lubomirskiego była już na początku XIX wieku jedną z większych i bogatszych wśród zgromadzonych przez polskie rody arystokratyczne, i to właśnie ona do dziś pozostaje trzonem i najcenniejszą częścią zbioru monet greckich, rzymskich, bizantyńskich, a nawet celtyckich w Ossolineum. W przypadku prezentowanych na wystawie aureusów z okresu Cesarstwa Rzymskiego zwraca uwagę upodobanie do kolekcjonowania monet z wizerunkami kobiet z rodziny cesarskiej, a także z przedstawieniami cezarów. Obecność wśród eksponatów obiektów z otworami sugeruje, że mogą one pochodzić ze znalezisk z terenu Barbarium, być może z dawnej Galicji Wschodniej.
Poza obrazami, medalami i numizmatami w darach Henryka Lubomirskiego znajdowały się również rzeźby, przedmioty rzemiosła artystycznego i pamiątkowo-historyczne. Z tego typu obiektów udało się odnaleźć jedynie marmurową Rękę kobiecą trzymającą kwiat, grupę Satyr i nimfa oraz Głowę cesarza Wespazjana z kamionki böttgerowskiej. Aby wypełnić tę lukę, a jednocześnie nawiązać do dawniej istniejącego w Muzeum działu historyczno-pamiątkowego, na wystawie dodatkowo zaprezentowano zespól figurek porcelanowych. Chociaż nie pochodzą one ani ze zbiorów Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, ani Henryka Lubomirskiego, a w większości też nie były własnością Muzeum, lecz jedynie depozytami złożonymi w Zakładzie w 1939 i 1940 roku, to jednak symbolicznie pokazują niegdysiejszą różnorodność i bogactwo zbiorów ossolińskich.
Do wystawy włączony został również skromny zespół pamiątek po Henryku Lubomirskim oraz jego krewnej i opiekunce, Izabeli Lubomirskiej. Są to miniatury portretowe przedstawiające założyciela Muzeum oraz księżnę marszałkową, pochodzące ze zbiorów Ordynacji Przeworskiej, a także dwa własnoręczne rysunki Henryka.
Zamykająca obchody roku jubileuszowego ekspozycja była wynikiem współpracy siedmiu placówek bibliotecznych i muzealnych. Ze zbiorów Ossolineum pochodzą prezentowane monety i medale oraz miniatury i rysunki. Muzeum Narodowe we Wrocławiu użyczyło sześciu obrazów, Lwowska Narodowa Galeria Sztuki im. Borysa Woźnickiego siedemnastu, Lwowskie Muzeum Historyczne jedenastu, a Lwowskie Muzeum Historii Religii dwóch. Z Ukraińskiej Narodowej Biblioteki Naukowej im. Wasyla Stefanyka we Lwowie pochodzą trzy pokazywane na wystawie rzeźby, a z Muzeum Etnografii i Rzemiosła Artystycznego Instytutu Etnologii Narodowej Ukraińskiej Akademii Nauk zespół trzydziestu porcelanowych figurek.
Uzyskane przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu priorytetu Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju, umożliwiło konserwację 11 wystawionych obrazów z Lwowskiego Muzeum Historycznego i Lwowskiego Muzeum Historii Religii.
